આપણું વિશ્વ કેવું મોટું અને મહાન?

આપણું વિશ્વ કેવું મોટું અને મહાન? આપણી પૃથ્વી કેવડી મોટી? સાત સમુદ્ર, અફાટ જમીન, એકાવન કરોડ ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તાર અને તેનો પરિઘ ૪૦,૦૭૫ કિલોમીટર. બધાં અવકાશી પદાર્થો ગતિશીલ છે. કારમાં બેસી પ્રવાસ કર્યો હશે. એક કલાકના ૮૦ કે ૧૦૦ કિલોમીટરની ઝડપે કાર દોડે ત્યારે કેવું લાગે? સ્પીડ જો વધીને ૧૨૦-૧૪૦ થઈ જાય તો કેવો ડર લાગે? આપણી પૃથ્વીની ઝડપ અનુભવી છે? તે પોતાની ધરી પર કલાકના ૧૬૭૦ કિલોમીટર અને સૂર્યની આજુબાજુ કલાકના એક લાખ સાત હજાર કિલોમીટરની ઝડપે પ્રદક્ષિણા કરી રહી છે. સૂર્યનો એક આંટો મારતાં તેને એક વર્ષ એટલે કે ૩૬૫ દિવસો થાય છે. આપણે પણ પૃથ્વી વિમાનમાં બેસી સૂર્યનો એક આંટો મારી દર વર્ષે આપણો જન્મદિવસ ઉજવીએ છીએ. આ ચાંદા મામા તો એક સેકન્ડમાં ૧૦૨૨ કિલોમીટર ચાલી જાય એટલે કે કલાકના છત્રીસ લાખ ઓગણ્યાએંસી હજાર અને બસો કિલોમીટરની ઝડપે પૃથ્વી ફરતો આંટો ૨૭ દિવસમાં પૂરો કરી લે. આકાશમાં કોઈને કોઈનો અવરોધ નથી તેથી ઘર્ષણ નથી અને એકની સાપેક્ષમાં બીજા એટલા બધાં દૂર છે તેથી આપણને ગતિ વરતાતી નથી. બાકી રોજ સવાર સાંજ થાય, ચંદ્રની કળાઓ થાય અને તે સ્થાન બદલતો રહે તેથી બધું ગતિ કરી રહ્યું છે તે તો સમજાય. શું ક્યારેક આકાશ તરફ મીટ માંડી આ અચરજને નિહાળવાનું કે કુતૂહલ માણવાનું મન થાય છે ખરું? જો હા, તો જીવતા છીએ. આપણો સૂર્ય પણ કેટલો મોટો? ત્રણ લાખ ત્રીસ હજાર પૃથ્વી સમાય જાય તેટલો વિશાળ. પૃથ્વીના ક્ષેત્રફળ કરતાં તેનું ક્ષેત્રફળ ૧૨૦૦૦ ગણું મોટું, ૬.૦૯ ને ૧૦ ની ઘાત ઉપર ૧૨ મીંડા ચડાવી ગુણીયે તેટલું મોટું. તેનો પરિઘ થાય ૪૩.૭૯ લાખ કિલોમીટર. આ સૂર્ય તેના પરિવાર સાથે માતા આકાશ ગંગા (મંદાકિની)માં રહે અને ફરતો જાય. આપણી આકાશગંગાનું એક કેન્દ્ર જેને સેગીટેરીયસ એ (ધનુ એ) તરીકે ઓળખીએ છીએ, તે એક બ્લેક હોલ છે અને તે આપણાં સૂર્યથી ૪૩ લાખ ગણો મોટો છે. આ બ્લેક હોલને કેન્દ્ર બનાવી આખી આકાશગંગા ફરે. સૂર્ય તેમાં પોતાનું સૂર્ય મંડળ લઈ એક કલાકના સાડા ચાર લાખ કિલોમીટરની ઝડપે ફરે તો પણ તેને એક પ્રદક્ષિણા પથ પૂરો કરતાં ૨૦ કરોડ વર્ષ લાગે. વળી આપણી આકાશગંગા જે જૂથમાં રહે તેને વિર્ગો (કન્યા) ક્લસ્ટર કહેવાય છે તેમાં આપણાં જેવી બીજી ૧૩૦૦ થી ૨૦૦૦ ગેલેક્સીઓ આવેલી છે. વળી આ કન્યા ક્લસ્ટર જેવાં બીજા એકાદ કરોડ ક્લસ્ટર તો હશે. દેખાતાં આ વિશ્વનો વ્યાસ અંદાજે ૯૩૦૦ કરોડ પ્રકાશ વર્ષ અનુમાન કરાયો છે. વળી પાછું તે સેંકડના ૭૦ કિલોમીટરની ઝડપે વિસ્તરી રહ્યું છે. અધધધ! છે ને અદ્ભુત? આશ્ચર્યજનક! આ તો થઈ એક બ્રહ્માંડની વાત. તેને થયે હજી ૧૩૦૫ કરોડ વર્ષ થયાં છે. આવા તો ગગનમાં બીજાં કેટલાં બ્રહ્માંડો હશે તેની કોઈને ખબર નથી. અસ્તિત્વ (ભગવાન) એટલું મોટું છે કે તેના રૂંવાડે રૂંવાડે એક એક વિશ્વ છે. આદિ મધ્ય અંત વિનાનું અનંત. અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક તું શ્રીહરિ, જૂજવે રૂપે અનંત ભાસે. આ વિશાળ અસ્તિત્વમાં જ્યાં આપણો સૂર્ય રેતના એક કણ જેટલો હોય અને આપણી પૃથ્વી ધૂળની એક રજ જેટલી હોય ત્યાં આપણી હાજરી કે આપણાં અભિમાનની શી વિસાત? રાત્રે આકાશમાં જે તારા જોઈએ છીએ તેમાં કોઈ ૧૦૦ વર્ષ જૂના તો કોઈ હજાર વર્ષ જૂના, કોઈ બે હજાર તો કોઈ પાંચ હજાર કે હજારો વર્ષ જૂનાં છે. તેમના પ્રકાશનું કિરણ એક સેકંડના ત્રણ લાખ કિલોમીટર ઝડપે આપણી તરફ આવી રહ્યું છે પરંતુ તેઓ આપણાથી એટલા દૂર છે, એટલા દૂર છે તેમના પ્રકાશના કિરણોને આવતાં હજારો, લાખો, કરોડો વર્ષ લાગી જાય છે. આપણે જોઈએ છે તે તેમનાં કિરણો છે. તેઓ તો અત્યારે કોઈ બીજી જગ્યાએ હશે. આટલાં વિશાળ અસ્તિત્વમાંથી શું લઈ જવાના અને શું મૂકી જવાના? શું ભેળું કરી લેવાના અને શું ગુમાવી દેવાના? તેથી ચિંતા છોડો, ફિકર ફેંકો ચૂલામાં અને મોજ કરો. જો જો પાછું મોજની વાત આવી એટલે કોથળી કે બાટલી હાથમાં ન આવી જાય? બીજાની મોજ બગડી જાય. રાજી રહેવું અને બધાંને રાજી રાખવા. હાં, ન્યાયમાં રહેવું. અણઘટતું કોઈનું ન લેવું. એકબીજા પ્રત્યે પ્રેમ અને આદરભાવ રાખવો. નાનકડી યાત્રા છે ક્યારે ખતમ થઈ જશે, કોને ખબર? અબજો આવ્યાં અને ગયાં, અસ્તિત્વ જેમનું તેમ છે. સદાય તાજું, રમણીય. તેના આનંદ સંગ નાચી લેવામાં મોજ છે, જેમ કૃષ્ણ સંગ રાધા. જય હો. પૂનમચંદ ૨૨ એપ્રિલ ૨૦૨૪

Read More

Cardiac Care through Nuclear Test Heart

Cardiac Care through Nuclear Test Heart Khyati Hospital episode in Gujarat drew our attention towards the misuse of govt scheme for financial gain in the name of medicare. When Govt Scheme or Mediclaim is there in support, hospital, a commercial entity tends to slip easily from a bill of ₹7000 for angiography to a bill of ₹70000 for angioplasty. Bypass surgery or angioplasty of a asymptomatic persons is a matter of research and debate in the medical world. Our life line is fixed at birth is a faith sentence followed by millions in this religious country. But allopathy has proved it wrong and many people have survived longer with the help of surgical and medical interventions. But what about use of the services of the doctor already placed in our body by the Almighty? If the blood supply to the heart is blocked by arteriosclerosis, the nature develops collaterals. There are individuals who survive and live quality life even if the LAD and RCA are blocked. My eldest brother had 95% blockage of LAD, and major blockage of the RCA, was advised for bypass surgery in 2019. He was about to leave for OT but we saw him and my sister in law in depression and mentally unprepared, took discharge from the hospital and manage him with medicines and lifestyle changes for last six years. Touchwood, he is going well at 82. There are individuals live healthy life even the LVEF has come down to 20%. Important part of the cure is to change the food and life style according to one’s need. This week, I met Dr. Gopal Maheshwari (67) who was HoD in GCRI, took VRS when came to know that his LVEF had come down to 21%. He was asymptomatic but obese with a body weight of 93 kg. He put his efforts on food restrictions and became punctual in medicine, pulled down his weight to 70 kg and living a healthy life without any intervention of angioplasty or bypass surgery. He could climb the stairs as good as a healthy person and was looking very energetic and active while interacting with me. Is angioplasty or open heart surgery is the only option for curing heart blockages? If there are blockages identified through the angiography, is it mendatory to intervene through angioplasty or bypass surgery for as asymptomatic person is a big question mark. Each individual may have different answer depending upon his/her understanding. But nuclear stress test is a wonderful option to review the blood flow to the heart first and thereafter evaluate the option to go for other intervention or not. Listen to the patient first before looking at his blockages. If he is fine, living a normal life without any intervention with the help of the collaterals developed by the nature why to put him in the stress of bypass surgery or making him a slave of blood thinner by putting a stent in his heart arteries? What is nuclear stress test? It is popularly known as thallium stress test, conducted to assess heart blood flow during rest and stress. Thallium201 is very expensive and is not available in India, therefore, small amount of radioactive tracer Technetium99 is injected intravenous for conduction of the test. It acts as a tracer, into the bloodstream. Special Gamma cameras then capture images of the heart as the radioactive isotopes travels through it, revealing areas with reduced blood flow. The test is typically done in two phases: one at rest and one while the heart is stressed, either through exercise or medication. The procedure of the test takes 4-5 hours. One has to consume good quantity of butter to clear the liver after the injection of isotopes so that the image of right heart blood flow is captured correctly. Once the images are taken in rest condition, thereafter stress is generated either through treadmill or meditations often called pharmacological stress agent to mimic the effects of exercise. One has to undergo Gamma camera images once again. If all the basal-antero-lateral regions of the heart are getting enough blood supply in rest as well as in stress condition without major changes in the ECG, there may be no need of any surgical or other major interventions. One can manage the life with life style changes and medicines. For those, who are in emergency of ischemia, myocardial infraction, heart attack/arrest, golden hour treatment of thrombotic drugs (alteplase/activase etc) and subsequent intervention of angioplasty of surgery (minimally invasive, open heart) may be necessary to save life. But for the asymptomatic individuals or persons with minor complaint, better to go first through the nuclear stress test and thereafter do angiography and opt for angioplasty and bypass surgery if there is issue of blood flow management during rest and stress conditions. One may follow the cardiologist/surgeon advice after the test. Nuclear Stress Test is a good benchmark test can be used in comparing heart health in future and opt for suitable intervention to manage the life of the heart. Medical science is changing very fast. Who knows man may discover a chemical that can remove the arteriosclerosis of the arteries and veins without surgical interventions. Heart transplant has also opened a door to extend lifeline. There is preparation stage 24 hours before the nuclear stress test by avoiding tea, coffee, coco etc., which may intervene in the process of the test. Except water nothing is allowed in the morning hours on the day of the test. One may drink water, enjoy lassi and meal rich in fat after the isotopes are injected. After the test is concluded one has to drink plenty of water and urinate frequently so that the radioactive substance is washed out faster. Body removes it in about 12-18 hours. The test dose is mild but better to keep oneself away (3 feet) from other individuals and avoid meeting children for a day. Punamchand 20 April 2025 Disclaimer: the writer is not a medical professional therefore his opinion is personal based on his personal experience and interactions with the doctors working in the field of cardiology.

Read More

Autobiography of Poet Narmad

Autobiography of Poet Narmad “મારી હકીકત” in an autobiography of Poet Narmadashankar Lalshankar Dave in Gujarati, describes his journey of life in the mid of 19th century. His prose is not good like his poems however it’s a good document to read to understand society, customs, history and life of people under British rule those days. It was the time when varna of individuals were identified with suffix after name; Brahmin used શર્મ, Kshatriya વર્મ, Vaishya ગુપ્ત and Shudra દાસ. He was Narmadashankar Sharm. His surname was Dave corruption of Dwivedi the students and reciters of Rigveda and Yajurveda. They were worshipers of Lord Shiva, therefore males had Shankar and female had Gauri as suffix to their names. His name was Narmadashankar and his wives were Gulabgauri, Dahyagauri, (Subhadra) Narmadagauri. His ancestors were from Anandpur to Vadnagar of North Gujarat. Many Nagar Brahmin including Narsinh Mehta were known as Vadnagara Brahmin. The town of Vadnagar was plundered thrice; in 588 by Maletch (non Vedic invaders), in 1215 by the successors of Ghori and in 1725 by the Maratha. In one of those events, his ancestors migrated from Vadnagar to Champaner. Champaner was won by Mahmud Begada of Ahmedabad with the help of Rav Kshatriya of Idar in 1484. The last ruler of Champaner Raval Jesang (known as Patai Raja) though supported by the Muslim ruler of Malwa but was defeated. To avoid atrocities by the Muslim his ancestors moved from Champaner to Surat. Many of the Nagar Brahmin had migrated from Vadnagar to other parts of Gujarat that was Patan, Siddhpur, Idar, Junagadh, Chanpaner, Surat, Mumbai etc. He couldn’t finish his college education though tried twice but was good at algebra and geometry and had studied Sanskrit and English, therefore got a job of a teacher and later served as Asst Headmaster but was brave enough to leave the job and passed his life with the support of pen. He managed his livelihood, publications and literary work with the help of fees and donations. Those days, one could get a job with a recommendation letter of known person of the recruiter. British officers were keeping teachers to learn vernacular language. The status of government clerk was superior to traders and Pandits. શેરની દોલતે શેઠિયા તાજા, Gujarati sheth were earning good through share trading. A reformist in him is more dominant than a poet in his notes. Caste Society was such orthodox that one had to take its permission to go abroad. Widow marriage was prohibited. Narmad faced boycott of his ન્યાત (society) for supporting widow marriage. The reformist managed one widow marriage. The society boycotted the couple and the oppose was so strong that when the woman died her body remained unattended for hours as none was ready to see the face of the dead body. He advocated widow marriage and married to a widow though had a living wife. His reformist mind opposed the inequality prevailed within his Nagar Brahmin caste where the society was divided into householders (ગૃહસ્થ) and beggars (ભિક્ષુક) in which the previous had source of income through jobs while the later was dependent on donation (દક્ષિણા). The social status of the Bhikshuk group of Brahmin was so lower that their wives had to eat community meal without wearing upper body garment while the householder women could. He gathered a poor impression (immoral acts) about the Brahmin women of Chanod and Kanyali (Karnali). He was growing up in poetry while Dalpatram was an established poet. But when he compared his works with him he felt himself superior as he went through the organised path of making poems by using sutras of Pingal. He believed that for a good poetry one should have immagination, idea and logic covered with the clothes of language. He was a great poet, the founder of modern Gujarati literature. His poem જય જય ગરવી ગુજરાત written in 1873 is our State anthem. Punamchand 7th April 2025

Read More

मन की बात।

मन की बात। मन है इसलिए हम मनुष्य है, मानवी है, मनु हमारा पूर्वज है। मन ही हिंदू है, मन ही मुसलमान, ईसाई, सीख, बौद्ध, जैन, पारसी, यहूदी। मन ही है ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य या शुद्र। मन ही है ऊंच, नीच, अमीर गरीब। मन ही है बुद्धिमान, कृपण, लघु, गुरु। मन ही है वैज्ञानिक, इन्जीनियर, एकाउंटेंट, व्यापारी, उद्योगपति, मज़दूर, कृषक। मन ही के घर होते हैं षड्रिपु काम, क्रोध, मोह, मद, मत्सर, अहंकार। मन ही के घर होते हैं दो पिल्ले राग और द्वेष। मन ही है तीन गुण, सत्व, रजस, तमस। मन ही में है दैवी संपदा निर्भयता, पवित्रता, दृढ़ता, दान, संयम, त्याग, विवेक, वैराग्य, स्वाध्याय, तप, सरलता। मन ही में है घमंड, अहंकार, क्रोध, लोभ, अविश्वास, प्रपंच, इत्यादि। मन ही का सत्व पाता है सुख, शांति, ज्ञान। मन ही का रजस पाता है इच्छा, कर्म और दुःख। मन ही का तमस है अज्ञान, आलस्य और मोह। स्वार्थी मन है दया और परमार्थी मन है करूणा। मन को ही बंधन है और मन की ही मुक्ति है। पुनरपि जननं मन की यात्रा है। मन ही वस्र की तरह शरीर बदलता रहता है और जब तक स्वरूप ज्ञान नहीं होता चलता रहता है। यह संसार परमात्मा के मन का ही तो फैलाव है। अगर मन गया तो संसार गया। यह विराट वैभव भी गया। जब प्रकृति ही नहीं रही तो परमात्मा के होने का अनुभव किसको होगा? मन ही वह डोर है जो उसके होने का प्रमाण है। मन ही प्रश्न करता है, मन ही उत्तर खोजता है, मन ही समाधान करता है या भटकता रहता है। मन को ही तो बस समझना है की मैं कौन हूँ। मन ही तो वह वस्रावरण है जो कार्म मल, मायीय मल और आणव मल की परतें बन बैठा है। मन ही है जो स्वाध्याय करेगा, तप करेगा, विवेक, वैराग्य जगाएगा, षड् संपत्ति (शम, दम, उपरति, तितिक्षा, श्रद्धा, और समाधान) पाएगा। मन ही जो बंधन का अनुभव कर रहा है मुक्ति पाएगा। मन ही अविद्या है जो विद्या पाते ही सत् स्वरूप में विलीन हो जाएगा। एक मन के विलय से सब मन नहीं जाएँगे। सब मन तो तब जा सकते हैं जब मुखिया का मन (परमात्मा की प्रकृति) जाएगा। अब एक मन रहे या न रहे, क्या फर्क पड़ता है? रहेगा तो कुछ काम आएगा। सत्व गुणों का विकास कर औरों को मार्गदर्शन करेगा। वैज्ञानिक हुआ तो नई शोध कर जीवन सरल बनाएगा। इंजीनियर बना तो प्रकृति के नियमों अधिक उपयोग कर संसाधनों का सही उपयोग सिखायेगा। कारीगर बना तो अपनी कला का प्रदर्शन करेगा। कृषक बना तो सबका पेट भरेगा। पशु पक्षी बना तो मनुष्य के मन को लुभाएगा। पंच भौतिक में चला गया तो अग्नि बन गर्मी देगा, हवा बन प्राणवायु देगा, पानी बन प्यास बुझायेगा, ज़मीन बन फल अनाज सब्ज़ी देगा। मन है इसलिए तो स्वाध्याय है, सत्संग है, अज्ञान से ज्ञान की यात्रा है। मन (अंतःकरण) न रहा तो मनुष्य मूढ हो जाएगा। मन हमारा क्षेत्र है जिसके ज़रिए क्षेत्रज्ञ को पहचानना है। क्षेत्र चला गया तो क्षेत्रज्ञ किसको देखेगा और कहेगा कि मैं देख रहा हूँ, मैं दिख रहे दृश्य से अलग हूँ.. इत्यादि। अगर मन के झमेले में पड़े तो दलदल में फँस सकते है। जब सब कुछ उसी एक परम् का प्राकट्य है तो हर मन भी उसका रूप है और हर तन भी उसका रूप। मेरा तन मन भी उसका रूप और आप सबके तन मन भी उसका रूप। मित्र भी वही, शत्रु भी वही। सुख भी वही दुःख भी वही। विद्या भी वही अविद्या भी वही। ज्ञान भी वही अज्ञानी वही। ध्यान साक्षात्कार में लगाना है। स्वयं को पहचानने में लगाना है। अगर स्वयं को पहचान लिया बिंदु सिंधु हो गया, तो सब कुछ समाप्त और सबकुछ प्राप्त। स्वस्थ रहना है और स्वरूप की प्रत्यभिज्ञा करनी है। बस यही स्वाध्याय है। यही साधना है। यही मुकाम है। तन से करो, मन से करो, आख़िर करना यही है, पहचान कौन? बस नज़र का धोखा गया और सब प्रकट। मैं ही मैं, तुं ही तुं। अखंड, अनंत, एक रूप बना धरा अनंत रूप। पूनमचंद ५ अप्रैल २०२५

Read More

Saturn in Pieces

Saturn in Pieces Saturn transit into sign Pieces from 29th March 2025 for 2.5 years. It will transit into Aries on 3rd June 2027. Its transit in Aquarius for last 2.5 years was crucial because it was its own house. Now it moves to the house of Jupiter, a watery sign, and both are neutral to each other, therefore, Saturn may lose importance in influencing political affairs but will govern the clouds may bring days of scarcity if other planetary conditions don’t favour monsoon months. The Saturn of Pieces will have impact over all signs but more to the persons born with Saturn in Aquarius, Pieces and Aries as they are passing through the sadesati panoti of it. Persons of moon sign Sagittarius and Leo will have smaller panoti for 2.5 years. Panoti is not bad for all, it gives good or bad fruits according to its benefic and malefic position in the horoscope. Individuals with moon sign Capricorn are now free from the sadesati effect and individuals with moon sign Scorpion and Cancer are free from smaller panoti. Those interested in its effects may check their Sun. If Saturn transit is over the birth Sun, they will experience climax of up or down in the life. If it is transiting opposite to Sun (180 degrees) it will block or stop the growth and one has to wait for a new beginning. It it is transiting over the birth Saturn the person may repeat old mistakes and if it is transiting opposite to it it will bring new heights in life. However, malefic Saturn may leads to losses in life. If it transits at 90 degrees of the birth Saturn, it will bring changes in place of posting, change of work place, profession etc. Saturn is a lord of Capricorn and Aquarius, is exalts in Libra and debilitates in Aries. It gives good fruits in 3-6-10-11 house. It improves the strength (good or bad) of the house wherever it sits. Those with retrograde Saturn in birth horoscope may be careful of hidden enemies, may bring fall. However, such downfalls hv strength to make the individual a great philosopher. It acts differently for each lagna. For Aris lagna, it is good as lord of 10th but obstructive as lord of 11th. For Taurus lagna, it creates Rajyoga being lord of 9th and 10th. For Gemini lagna, it is considered medium effect being lord of 9th and 8th, however, being lord of triangle house of 9th it is beneficial. For Cancer lagna, it grants average marriage life squabbling with the spouse. For Leo lagna, it is harmful. For Virgo lagna it is good as lord of 5th but bad as lord of 6th. For Libra lagna it is Rajyogkari, the most beneficial. For Scorpio lagna it is average, may be beneficial with its good positioning. For Sagittarius lagna, it brings big wealth, some accidental. For Capricorn lagna it is good as lagnesh and doesn’t carry marak effect being a lord of second house, but may have average matrimonial life. For Aquarius lagna, it is beneficial as lord of 1st house, makes rich, gives long life. First child brings the luck. For Pieces lagna, it brings name and fame being lord of 11th but negative as lord of 12th. However, these lines are to be read with its position in the horoscope, its sign, the strength of the lord of its sign, the mahadasha, antardasha makes difference. Incidentally, Gujarat and Gandhinagar are name of sign Aquarius governed by Saturn. Its location is in the west the direction of Saturn. Therefore, it’s place for slow and steady growth. Individuals with positive Saturn have grown here and reached to the height of administration and business during the panoti of Sadesati. Saturn is a planet of inactivity and spirituality. Therefore, useful for the retirees for spiritual surfing in the age of IT and to become philosophers.😂 Punamchand 29 March 2025

Read More

લીવર (યકૃત)

લીવર (યકૃત) છાતીની પાંસળીનાં પોલાણમાં જમણી બાજુ ફેફસાંની નીચે આવેલું સરેરાશ ૧૪ સેન્ટિમીટર અને સવા દોઢ કિલો વજનનો એક ફૂટબોલના દડા જેવડું આપણું લીવર શરીરની સૌથી માટી રાસાયણિક ફેક્ટરી છે. લીવર ગયું તો નક્કી માણસ ગયો. તેના ઘણાં ઘણાં કામ છે. લીવરનું સૌથી મોટું કામ તો ઝેરને ગાળવાનું છે. ઝેર ચાહે સાપનું હોય કે ખોરાકનું કે કોઈ કેફી પીણાંનું લીવર કામે લાગી જાય. પરંતુ તે પણ જ્યારે થાકી જાય એટલો લોડ આપીએ તો આપણાં રામ રમી જાય. કેટલીકવાર કમળો કે વાયરસની બીમારીથી પણ લીવરનું નુકસાન થાય તેમાં વ્યક્તિનો દોષ ન જોવાય. લીવરનું બીજું મોટું કામ ખોરાક પચાવવાનું. આપણાં શરીરના રક્તકણો જૂના થાય એટલે લીવર તેમાંથી પિત્ત બનાવે જે પિત્તાશયમાં થઈ નળી મારફતે આંતરડામાં આવે જેની મદદથી આપણે ખોરાકમાં લીધેલાં ચરબી અને તૈલી પદાર્થોનું પાચન થાય. આપણાં મળનો પીળાશ પડતો રંગ લીવરના બાઈલનો પુરાવો છે. સારું આરોગ્ય જોવાં પેશાબ અને ઝાડો જોવાની આયુર્વેદિક પરંપરા ખૂબ જૂની છે. કર્મયોગ માટે પ્રભાતે કરદર્શનમ્ મંત્રની સાથે પ્રભાતે મળદર્શનમ્ પણ એટલું જ મહત્ત્વનું છે. આપણી પાચનક્રિયા પણ અદ્ભુત છે. પેટમાં એસિડ પેપ્સીન શ્રવે જે પ્રોટીન ખોરાક પચાવે અને નાના આંતરડામાં લીવર અને સ્વાદુપિંડમાંથી પાચક રસ શ્રવે જે અનુક્ર્મે કાર્બોહાઇડ્રેટ અને તૈલી પદાર્થોનું પાચન કરે. લીવર વળી પાછું આંતરડાનું Ph વધારી આલ્કલાઇન કરી આપે જેનાથી લોહીની એસીડીટી ઓછી થાય. લોહીમાં એસીડીટી વધી જાય તો અનેક રોગો થાય જેમાં હ્રદયરોગ અને નેત્રરોગ પણ આવી જાય. આપણે જે પણ ખાઈએ, રોટલાં ખાઈએ, દાળ ખાઈએ, દાળ-ભાત ખાઈએ, ખીચડી-કઢી ખાઈએ, માંસ-માછલી કે ઈંડાં ખાઈએ, બધું જ ગ્લુકોઝ (સુગર) બની જાય. શરીરની કોશિકાઓ (cells) એક ઘડી પણ સુગર અને ઓક્સિજન વિના ન રહી શકે. તે તેનો પ્રાણ છે. તેથી ભગવાને ફેફસાં મારફત ઓક્સિજન અને પેટ-આંતરડા મારફત સર્કરા પહોંચાડવાની વ્યવસ્થા કરી આપી છે. પરંતુ લોહીમાં સર્કરાનું એક માપ જાળવવાનું હોય છે. માપ કરતાં વધારે સુગર રહે તો લાંબાગાળે આંખો નબળી પડે, કીડની નબળી પડે અને હ્રદય કંઈ કહ્યાં વગર એકાએક બંધ પડી જાય. નાનું એવડું સ્વાદુપિંડ તેથી જ ઈન્સ્યુલિન મોકલી સર્કરાનું પ્રમાણ નિયમિત કરે. જેટલી જરૂરી હોય તેટલી સર્કરા રાખી બાકીની ગ્લાઈકોજનમાં રૂપાંતરિત કરી દે જેને લીવર સ્ટોરહાઉસ બની રાખી લે. આપણે કાંઈ આખો દિવસ ખા-ખા નથી કરતાં, તેથી જ્યારે લોહીમાં સર્કરા ઓછી થાય ત્યારે સ્વાદુપિંડ ગ્લુકાગોન શ્રાવ કરી લીવરને સિગ્નલ આપે તેથી લીવરમાં સંગ્રહિત ગ્લાઈકોજનનું ગ્લુકોઝમાં રૂપાંતર કરી લોહીમાં સર્કરાનું પ્રમાણ જાળવી રાખે. ડાયાબિટીસના દર્દીઓએ તેથી જ તો સ્વાદુપિંડ (pancreas) અને યકૃત (liver) એમ બે પ્રકારે સારવાર કરવી પડે. લીવરનું સ્ટોરહાઉસ લગભગ બંધ હોય એટલે તેમણે જાતે જ સુગરનો હિસાબ જાળવવો પડે. દિવસમાં એકસાથે બે કે ત્રણવાર જમવાને બદલે તેટલો જ ખોરાક દશ ભાગ કરી દિવસમાં ટૂકડે ટુકડે જમવાથી સારું સંચાલન કરી શકાય. લીવરનું એક બીજું કામ જુદાજુદા વિટામિન્સ સંગ્રહ કરવાનું અને શરીરમાં ઉણપ ઊભી થાય એટલે જરૂરિયાત મુજબ પૂરાં પાડે છે. આપણો હ્રદય પંપ બિચારો પળના વિરામ વગર પંપીંગ કર્યા જ કરે. એક દિવસમાં એક લાખ વાર ધબકે. એક મિનિટમાં ૫-૬ લીટર લેખે એક દિવસમાં ૭૨૦૦ લીટર લોહી પંપ થાય. ૮૦ વરસનું આયુષ્ય ગણીએ તો આપણું હ્રદય ૧૬ કરોડ લીટર એટલે કે ત્રણ સુપર ટેંકર જેટલું લોહી પંપ કરી આપે. પરંતુ તેણે તો મગજ, હ્રદય, ફેફસાં, કીડની, લીવર, આંખો, હાથ-પગ, શરીરનાં એકએક ભાગને જિવાડવાં તેનાં એક એક સેલને જીવતાં રાખવાં લોહીનો એકદમ ચોકખો માલ જોઈએ. તેથી તેની મદદમાં ફેફસાં, લીવર, પેનક્રીયાસ, કીડની વગેરે આવી જાય. ફેફસાં પ્રાણવાયુ લઈ અંગારવાયુ બહાર કાઢે, નાનું આંતરડું જરૂરી પોષક તત્વો શોષી લે, સ્વાદુપિંડ સુગર નિયંત્રિત કરે, કીડની યુરિયા વગેરે કચરો ફિલ્ટર કરી કાઢી આપે, લીવર ઝેરી પદાર્થો દૂર કરે પછી હ્રદયને શુદ્ધ લોહી આખા શરીરને પિરસવા મોકલી આપે. અને તેમ કરતાં આપણો જીવનરથ ચાલતો રહે. આપણે મોજ કરીએ. ખાઈએ, પીએ, કામ કરીએ, પૈસા કમાઈ કુટુંબનું ભરણપોષણ કરીએ અને નવરાં પડીએ એટલે કોઈકનું પૂરવાંમાં કે ખોદવામાં લાગી જઈએ. મનુષ્ય દેહ આપણાં માતા પિતા અને પરમેશ્વરે આપેલી એક અદ્ભુત ભેંટ છે. તેની કિંમત કરોડોમાં આંકી શકાય. આવો હીરો આપણી પાસે હોય તો પણ આપણે લાચાર થઈ બેઠાં રહીએ તે કેમ ચાલે? કેટલાક કાલિદાસ જે ઝાડની ડાળી પર બેઠા હોય તેને કુહાડીના ઘા મારી તે ડાળી કાપ્યાં કરે. તેમને ખબર નથી કે જેવી ડાળી કપાઈ ગઈ એટલે નીચે પડવાનાં, રામ રમી જવાનાં. જીવન આયુષ્ય તેનાં નિર્ધારિત લક્ષને પૂરું કરી ભલે પૂર્ણ થાય પણ સામે ચાલી પોતાના સગા હાથે તેનો વધ ન કરાય. લીવરની રક્ષા કરવાં તળેલાં, ચરબીયુક્ત પદાર્થોનું સેવન ઘટાડીએ. કેફી પદાર્થો પીવાનું બંધ કરીએ. ડાયાબિટીસના દર્દીઓએ સીધી ખાંડ મિઠાઇ ન આવી અને દિવસમાં લેવાના કુલ ખોરાકના આઠ દશ ભાગ કરી ટૂકડે ટૂકડે ભોજન પૂરું કરી લીવરનું કામ જાતે કરવું. દવાઓ નિયમિત લેવી. પૂનમચંદ ૨૪ માર્ચ ૨૦૨૫

Read More

આવી વસંત

આવી વસંત એક ઝાડે ખરંતા બીજે ચમકતાં પાન, પાનખરની સાંજે વસંત વૈભવ થાય. ચકલીઓની ચીંચીં ને કાગડાની કા કા, મેના પોપટ હરખમાં લેલાં ઉડાઉડ, પારેવાં, હોલાં ફુત્કી, દરજીડો ને દૈયડ; વસંત ઉત્સવમાં કરે બહું કલશોર. હોરી રંગ ઉડાયો મનડું પ્રેમ પતંગ, જુવાન રૂદિયાં ગાવે ફાગણનો આલાપ; બાવાં ડૂબકી દઈ ગયાં પોતાને વિશ્રામ, જગતનો તાત કરે હળ જોત તૈયાર. એક ઝાડે ખરંતા બીજે ચમકતાં પાન, પાનખરની સાંજે વસંત વૈભવ થાય. પૂનમચંદ ૨૧ માર્ચ ૨૦૨૫

Read More