પંચાયતની પંચાત (૩૦)

 પંચાયતની પંચાત (૩૦)

મને ૩૧ ઓક્ટોબર ૨૦૧૨થી પંચાયત ગ્રામ વિકાસ અને ગ્રામ ગૃહનિર્માણ વિભાગનો વધારાનો હવાલો મળ્યો જે ૧ મે ૨૦૧૩થી નિયમિત થયો અને મે ૨૦૧૫ સુધી ચાલ્યો. પરિણામે અગ્ર સચિવ તરીકે ૩૧ મહિના પંચાયત વિભાગ સંભાળવા મળ્યુ. રાજ્યના ૩૩ જિલ્લાના જિલ્લા વિકાસ અધિકારીઓ, ૨૨૫ તાલુકાના તાલુકા વિકાસ અધિકારીઓ અને તેમની સાથેના બધાં અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ અમારું સૈન્યબળ હતું. 

૨૦૧૨નું વર્ષ ગુજરાત માટે મહત્વનું હતું. ડિસેમ્બર ૨૦૧૨માં વિધાનસભાની ચૂંટણી અને તે વર્ષે જુલાઈ ઓગસ્ટમાં વરસાદ ઓછો થવાથી અછત/દુષ્કાળ આવ્યો. વિરોધપક્ષે ‘ઘરનું ઘર’ ઝૂંબેશ ચલાવી લાભાર્થીઓના ફોર્મ ભરાવવાનું શરૂ કર્યું. તેને કારણે સરકાર સતર્ક બની. ઘર વિહોણા ઈસમોની ગામે ગામ યાદીઓ તૈયાર થઈ. સરદાર આવાસ યોજનામાં સુધારો કરી પહેલા હપ્તાની રકમ મોટી કરી અરજી મંજૂરી સાથે પહેલો હપ્તો ચૂકવવાનો સુધારો કર્યો. પહેલો હપ્તો અગાઉ મકાન પ્લીન્થ પર પહોંચે ત્યારે ચૂકવાતો. એક સાથે ચાર લાખથી વધુ આવાસ અરજીઓ મંજૂર થઈ. આચાર સંહિતા બહાર પડે તે પહેલાં પહેલાં હપ્તાની ચૂકવણી થઈ જાય તે માટે લાભાર્થીઓના બેંક એકાઉન્ટ ખોલાવી ડીબીટીથી મોટી રકમ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવી. આ કામના મુખ્ય ચાલક મારા પૂર્વ અધિકારીએ નિવૃત્તિના બે મહિના પહેલા વીઆરએસ લીધુ અને વિધાનસભાની ટિકિટ મળતાં ચૂંટાઈ ધારાસભ્ય બની ગયા. લોકોએ ખોબલે મત આપી લોકપ્રય સરકાર ચૂંટી કાઢી. 

મારે ભાગે ચાર્જ લેતાની સાથે જ ચાર લાખથી વધારે મંજૂર કરેલ મકાનોને લાભાર્થીઓ દ્વારા બંધાવી પૂરું કરવાની જવાબદારી આવી. અમે જેવું પહેલા હપ્તાના લાભાર્થીઓના મકાનોના પ્લીન્થ સુધીના બાંધકામ પૂરા થયાનું ફોલોઅપ શરૂ કર્યું તો જણાયું કે ઘણા લાભાર્થી એડવાન્સ હપ્તો અંગત કામે વાપરી ચૂક્યા હતા. કોઈ નવું બાઈક લઈ આવ્યું, તો કોઈ લગ્ન મામેરામાં વાપરી આવ્યા. કોઈએ ઘરખર્ચમાં વળાવ્યું. અમે કહ્યું કે જો ઘર નહીં બનાવો તો સરકારી સહાયની રકમ પાછી આપવી પડશે. સતત બે વર્ષ પાછળ મંડ્યા રહ્યા ત્યારે એ સરદાર આવાસ યોજનાનો સાડા ચાર લાખ મકાનો જેટલો બેકલોગ અને અમારા વર્ષોના મળી પાંચ લાખથી વધારે મકાનો પૂરા કરાવ્યા. દાહોદ જિલ્લાના જિલ્લા વિકાસ અધિકારી પ્રવિણાએ ૫૫૦૦૦થી વધુ મકાનોને બેકલોગ પૂરો કરી સારું કામ કર્યું અને તેમને સાઈડ કરવાની વાત આવી તો મેં વિરોધ કર્યો. તેમની કારકિર્દીનો પછી સારો વિકાસ થયો. 

વળી રાજ્યમાં સરદાર આવાસ ઉપરાંત, ઈન્દિરા આવાસ, આંબેડકર આવાસ, આદિજાતિ આવાસ, વગેરે અલગ અલગ આવાસ યોજનાઓ ચાલે. જે વિભાગ FDમાંથી યોજના સુધરાવવામાં સફળ થાય તેના સહાયના ધોરણો બદલાઈ જાય. અમે બધી આવાસ યોજનાઓના ધોરણો સમાન કરી એકત્રિત ઠરાવ પસાર કરી સામાન્ય કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. 

બીજું કામ આવ્યું તાલુકા દીઠ ગરીબ કલ્યાણ મેળા કરવાનું. મુખ્યમંત્રી જોડે વાત થઈ તો મેં કહ્યું કે તાલુકે તાલુકે મેળો કરવો હશે તો મેળાની ગુણવત્તા જાળવવા ૨૦૦૦થી વધુ લોકો નહીં ભેળા કરીએ. ૧૦૦૦ લાભાર્થી કીટ લેવાવાળા અને ૧૦૦૦ તેમના સાથીદાર. બીજા જોવાવાળા જે આવે તે ખરાં. સાયકલ માટે નાના બાળકોને શાળાએથી ન લાવવાની અને તેમને શાળાએ ડીલીવરી આપવાનું નક્કી કર્યું. ખેડૂત કીટ તો ચોમાસાની સીઝનના મેળામાં ચાલે પછી તો ક્વેળાનું થાય. બીજું ગ્રીમકો જેવી સંસ્થાઓને ટુલ કીટ ખરીદી કરી સપ્લાય કરવાનો વખત આપવો પડે. ગરીબ કલ્યાણ મેળાની પૂરી વ્યવસ્થા સુપેરે ગોઠવી સંસ્થાકીય કરી દીધી. જેથી બધું નિયમિત અને સરળતાથી ચાલ્યા કરે. 

ગરીબ કલ્યાણ મેળા કોઈ નવી યોજના ન હતી પરંતુ એક પ્રકારે સરકારની વ્યક્તિલક્ષી યોજનાઓ જે તેના જુદા જુદા વિભાગો સંભાળે તેની એક પ્રકારે central dispatch registry હતી. મંડપ, માઈક અને લાભાર્થીઓના સમૂહ વચ્ચે લાભોનું જાહેર વિતરણ. જેમ કે કોઈ એક શહેરના બધા રસ્તતાના વાહનો કોઈ એક સેન્ટ્રલ ટર્મિનલ પર લાવી ત્યાંથી પછી રવાના કરવા. રેલવે સ્ટેશન પર અલગ અલગ પ્લેટફોર્મ પરથી અલગ અલગ સમયે જતી ટ્રેનોને રોકી કોઈ એક દિવસે એક સમયે રવાના કરવી. ક્યાંક મંજૂર લાભો ચૂકવવા વિલંબ થતો પરંતુ મોટે ભાગે મેળાની તારીખે સારો દેખાવ કરવા કચેરીઓની મોટા ભાગની અરજીઓનો નિકાલ થતો અને તેમ કરતાં કાર્યઝડપ આવતી. એક કામે આખું વર્ષ ચાલતી કચેરીઓનું કામ એક જથ્થે થઈ જતું અને સરકાર કામ કરતી દેખાતી. ગરીબ કલ્યાણ મેળાઓની સફળતાએ સરકારને યશ અપાવ્યો. હું કોટેજમાં ટુલ કીટ તૈયાર કરતો અહીં વિતરણ વ્યવસ્થામાં લાગ્યો પરિણામા આ કાર્યક્રમ સાથે સીધા મારે નવ જેટલા વર્ષ જોડાયેલા રહેવાનું થયું. 

ત્રીજું કામ ઉપાડ્યું ODF (open defecation free) ગ્રામ્ય ગુજરાતનું અભિયાન. ખુલ્લામાં ખેતરે જાજરૂ જવાની સંસ્કૃતિમાંથી ગ્રામ્ય પ્રજાને બહાર લાવવાનું ભગીરથ કામ. છૂટક કામો તો ઘણા થયેલાં પરંતુ ટોયલેટ સ્ટોર રૂમ બની ગયેલા. હું કચ્છનો કલેક્ટર હતો ત્યારે મારા સાળાને ઘેર ગામડે એક રાત રોકાયો તો ઘેર ટોયલેટ હોવા છતાં મારા સાળાની વહુએ તેને તાળું મારેલું અને મારે ડબલું પકડી કેરડા ઝૂડવા જવું પડેલ તેનો મનમાં ખનખનો હતો. અમારા તાલુકા વિકાસ અધિકારીઓ, તલાટી કમ મંત્રીઓ, સરપંચો અને બીજો સ્ટાફ કામે લાગ્યો અને એક અભિયાન સ્વરૂપે આખું કામ ઉપાડ્યું. ૨૦૧૪માં નવા મુખ્યમંત્રી આવ્યા એટલે અમે પંચાયત કાયદો સુધારી પંચાયતી રાજની સંસ્થાઓ ગ્રામ પંચાયતના સભ્ય, સરપંચ, તાલુકા - જિલ્લા પંયાચતના સભ્યની ચૂંટણી લડવાનું ફોર્મ ભરનાર ઉમેદવારના ઘેર જાજરૂ હોવાની શરત ફરજિયાત કરી ગામે ગામ ઘેર ઘેર જાજરૂનો નારો બુલંદ કર્યો. વસ્તી નિયંત્રણ માટે ત્રણ બાળકોનું ધોરણ પર સફળતાપૂર્વક ચાલ્યું. ODFમાં અમે સફળ થયા અને પાંચ લાખ નવા આવાસો સાથેના ટોયલેટ અને બીજા મળી લાખો ટોયલેટ બનાવી ગ્રામ્ય ગુજરાતને ODF કરવામાં સફળ રહ્યા. 

ઈ-ગ્રામ વિશ્વગ્રામનો કાર્યક્રમ ચાલું હતો તેને સુદૃઢ કરી દરેક ગામે VLE (વિલેજ લેવલ એન્ટરપ્રિનિયોર)ની પસંદગી કરી કેન્દ્રોને નિયમિત કર્યા. ઈ-ગ્રામ ઘણું ઉપયોગી. પરંતુ ઓછી બેન્ડવીડ્થથી વીડિયો મીટીગો કરવામાં મુશ્કેલી પડે તેથી તેને BSNL અને રેલટેલના કેબલ નેટવર્કથી જોડી તેની બેન્ડવીડ્થ વધારી ક્ષમતા વધારવાના પ્રયત્નો હાથ ધર્યા અને મોટા ૩૦૦૦ જેટલાં ગામો કેબલથી જોડી દેવાયા. પછી તેનો ઉપયોગ વધારવાના કામ શરૂ કર્યા. VLEને ૭/૧૨ ઉતારાની કોપી પ્રિન્ટ કરી આપે તેની ફી મળતી થઈ. બીજા સર્વે ફોર્મ, બેંક ફોર્મ, ખેલો ગુજરાત, રાહત ચૂકવણી વગેરે કામોમાં તેમને જોતરી ઈ-ગ્રામનો ઉપયોગ વધારાયો અને VLEને રોજગાર. તે વખતે ગ્રામ પંચાયતને સીધી ગ્રાન્ટ ભારત સરકાર આપે અને રાજ્ય સરકાર પણ. સરપંચની સહીથી વહીવટ ચાલે તેથી નાણાકીય અનિયમિતતા ન થાય તે માટે હિસાબો અને ઓડીટ ચુસ્ત હોવા જરૂરી જણાયા. અમે હિસાબો લખવાનું નિયમિત તો કર્યું પરંતુ ઓડીટ પણ નિયમિત કરી તેને online કરી પંચાયતોને પબ્લિક ઓડીટ માટે ખુલ્લી મૂકી દીધી. ગામડાઓમાં શિક્ષિત વસ્તી વધી રહેલ હોઈ અને ગામના શહેરોમાં રહેતા નાગરિકોને online હિસાબો જોવા મળે એટલે પંચાયતોની પારદર્શિતામાં વધારો થયો. 

ગ્રામ પંચાયતને પ્રોત્સાહન ગ્રાન્ટ આપવાથી સમરસ ગ્રામ પંચાયતનો પ્રયોગ સફળ તો રહ્યો. પરંતુ ગ્રામ પંચાયતોની પોતાની આવક સાવ નબળી. મોટાભાગે મફત સુવિધાઓ તેથી માથાદીઠ વેરા જવાબદારી ₹ ૧૦થી વધારે નહીં હોય. તે સામે નગરપાલિકામાં ₹૧૮૦ આસપાસ આવતી હશે. અમે પંચાયતની વેરા નાખી આવક વધારવા પ્રોત્સાહન આપવા તેઓ જે વસૂલાત કરે તે સામે પ્રોત્સાહક ગ્રાન્ટ આપવાની યોજના કરી જેનો લાભ ઘણી પ્રગતિશીલ પંચાયતોએ લીધો. પૂંસરી જેવી પંચાયતો તો સફાઈ, વસૂલાત અને યોજનાકીય કામોમાં નમૂનારૂપ બની અને તેની મહોલ્લે મહોલ્લે લાઉડસ્પીકર પર સવારે નરસિંહ મહેતાના પ્રભાતિયાં વાગે અને દિવસ દરમ્યાન અગત્યની કોઈ જાહેરાત કરવાની હોય તો આ સીસ્ટમ કામે આવતી. 

PESA Act Panchayats (Extension to Schedule Areas Act) માં સુધારો લાવી આદિજાતિ વિસ્તારની પંચાયતો અને ગ્રામ સભાઓને વન્ય પેદાશોના વપરાશ અને નિકાલ માટે વધુ સત્તાઓ મળી. પંચાયતોને તેમના વિસ્તારમાંથી નીકળતા ખનીજોની રોયલ્ટીમાંથી ભાગ મળ્યો. જે ગ્રામ પંચાયતોના સીમાડામાં ઔદ્યોગિક યુનિટો આવવા લાગ્યા તેમની આવકમાં વેરાની આવક વધવા લાગી. 

પરંતુ મોટાભાગના ગામો સામુહિક સફાઈકામમાં નબળા. લોકો ઘર ચોકખા રાખે, દરરોજ કચરો વાળે અને લીંપણની જરૂર હોય ત્યાં સરસ લીંપણ કરે. પરંતુ જેવું પોતાનું આંગણું પૂરું થાય એટલે જગ્યા સાર્વજનિક થઈ જાય પછી કચરાનો કોઈ ધણી નહીં. ચોમાસું આવે તો ઘણા ગામ ગંદકીથી ભરાઈ જાય. ગ્રામ પંચાયત તો સફાઈ કામ માટે કર્મચારી રાખે તો તેને કાયમી કરવાની અને સરકારી પગાર આપવાની મોટી જવાબદારી ઉભી થાય. આમેય તેઓ ૧૨૦૦૦થી વધારે કર્મચારીઓ અનિયમિત ભરી મોટી જવાબદારી વહન કરતા તેથી આ કામ માટે નિયમિત મહેકમ કરવું પરવડે તેમ નહીં. પછી અમે મનરેગા ઢંઢોળી જોયું પરંતુ તેમાં ૧૦૦ દિવસ જ કામ આપી શકાય અને એકલદોકલ સફાઈ કામદાર મસ્ટરે ન રાખી શકાય તેથી તે રસ્તો પણ ન ખુલ્યો. જો કે મેં ભારત સરકારને યોજના સુધારી ગ્રામ સફાઈમાં મનરેગાના મજૂરો વાપરવા આગ્રહ કર્યો પરંતુ મારે આંતરિક રસ્તો શોધવાનો હતો. અમે ગામની વસ્તી સામે માસિક વ્યકિત દીઠ ₹૨ની ગ્રાન્ટ મંજૂર કરી. બીજા ₹૨ ગ્રામ પંચાયતે કાઢવાના. તે મળી જે રકમ થાય તેમાંથી ગ્રામ સફાઈ માટે સ્થાનિકે માનદ રકમ પર કામ કરતાં વોલન્ટિયર રાખી સફાઈના કામને સંસ્થાકીય કર્યું. આજે તો સરકારે ₹૨ની ગ્રાન્ટ વધારી ₹૮ કરી છે. તેથી ગ્રામ વસ્તીના પ્રમાણમાં આ ગ્રાન્ટ સામે ખૂટતી ગ્રાન્ટ ઉમેરી પંચાયતો ગ્રામ સફાઈનું કામ કરાવી શકે. 

ચોમાસામાં ગામમાં રસ્તાઓ કીચડથી ભરાતા. ગામે ગામ રોડ અને પેવર હવે તો પૂરા થયા. તે વખતે શાળાએ, આંગણવાડીએ, દવાખાને, પંચાયતે, સ્મશાને જવામાં કીચડ ખૂંદવો પડતો. અમે પેવરની યોજના લાવી તે રીતે નાના નાના રસ્તાઓને પેવર કરાવી ગ્રામ સુખાકારીમાં વધારો કર્યો. 

અમે જિલ્લા વિકાસ અધિકારીઓ હતા ત્યારનું પંચાયતી રાજ અને હવે ફર્ક હતો. ત્યારે જિલ્લા અને તાલુકા પંચાયતના પ્રમુખો તેમની કારોબારી સમિતિના પ્રમુખો હોવાથી તેમનો મોભો મોટો ગણાતો. પંચાયતોના હોદ્દેદારોમાં જાતિ અનામત અને મહિલા અનામત આવવાથી વંચિત વર્ગોનું મહત્વ વધ્યું. પરંતુ તેમાં બે સુધારા આવ્યા. પ્રમુખોની મુદત અઢી વર્ષ થઈ અને કારોબારી પ્રમુખ બીજા આવ્યા જે સામાન્ય રીતે અનામત વર્ગના ન હોય. તે રીતે પ્રમુખોનું મહત્ત્વ ઘટ્યું. એક માત્ર પદાધિકારી સરપંચ સીધા ચૂંટાય તેથી પાંચ વર્ષ પૂરા કરે. તેમાં પણ જાતિ અનામત અને મહિલા અનામત આવી. ગ્રામ પંચાયતોમાં સ્ત્રી હોદ્દેદાર શિક્ષિત ન હોય અથવા સામાજિક લાજ મલાજામાં બંધાયેલા હોય એટલે સરપંચ પતિ, સરપંચ પુત્ર વહીવટમાં દાખલ થયા અને તેટલે અંશે સ્ત્રી સશક્તિકરણ નબળું પડ્યું અને બિન ચૂંટાયેલા વ્યક્તિઓના હાથમાં વહીવટ જઈ પડ્યો. 

એક વાર મને ફોન આવ્યો. પીએ કહે સાહેબ પ્રમુખ સ્વામી લાઈન પર છે. હું BAPSના પ્રમુખ સ્વામીને ઓળખું તેથી મને થયું બાપાને મારું શું કામ પડ્યું. મેં તો ખૂબ વિનયપૂર્વક ફોન લીધો પરંતુ સામે અવાજ સાંભળી મને શક ગયો. મેં કહ્યું કે પ્રમુખસ્વામીનો આ અવાજ નહીં. પેલા ભાઈ કહે એ તો હું જિલ્લા પંચાયત પ્રમુખનો પતિ બોલું છું એટલે પ્રમુખ સ્વામી. મેં તેમને પ્રમુખ બહેનને ફોન કરવાનું કહી ફોન બંધ કર્યો. 

તેવી બીજી સમસ્યા અનુસૂચિત જાતિની અનામત બેઠકમાં સરપંચની. ગામોમાં હજીય આભડછેટ. મારા મહેસાણા જિલ્લા વિકાસ અધિકારીના સમયગાળામાં (૧૯૮૯-૯૦) મેં ગ્રામ પંચાયતના અનુસૂચિત જાતિના સભ્યને જો પંચાયત ઘરમાં આવે તો દિવાલે અડીને ઉભડક બેઠેલા જોયેલા. સરપંચ તો તેમની બહુમતી હોય તેવા એકલદોકલ ગામમાં હોય અન્યથા સરપંચ પદે અનુસૂચિત જાતિ જોવા ન મળે. પંચાયતની બેઠક હોય તો પંચાયત પટાવાળો હાજરી પત્રકમાં ઘેરથી સહી લઈ જાય. હવે તેઓ અનામતને કારણે સરપંચ બન્યા. જે ગામો આભડછેટથી ભરેલા તે ગ્રામ પંચાયતની સરપંચની ખુરશી પર બેસી અનુસૂચિત જાતિના પુરુષ કે મહિલા કેવી રીતે સરપંચપદુ બતાવે? મોટેભાગે બધા સમાધાનથી ચાલે. જો કોઈ જુદો ચીલો ચાતરવા જાય તો ગ્રામ પંચાયતમાં અવિશ્વાસની દરખાસ્ત આવે. ૨/૩ બહુમતીથી ગ્રામ પંચાયતના સભ્યો ઠરાવ કરી સરપંચને હટાવી દે અને ઉપસરપંચ સરપંચ બની જાય. મેં દવાની પડીકી તરીકે સરપંચને દૂર કરવા હોય તો તેમની આખા ગામના મતોથી ચૂંટણી થતી હોઈ તેમને દૂર કરવા ગામના મતદારોની ૨/૩ બહુમતીની શરતનો સુધારો રજૂ કર્યો. મારા પંચાયત મંત્રી મારો ઈરાદો જાણી ગયા અને તે સુધારો આગળ ન વધવા દીધો. 

અમારા પહેલાં પંચાયત મંત્રી ભૂપેન્દ્રસિંહ ચુડાસમા, ઠરેલ રાજકારણી અને સંબંધો જાળવવાને વધુ મહત્વ આપે તેથી તેમની સાથે કામ કરવાની અગવડ ન પડે. પછી નવી સરકારમાં આવ્યા જયંતીભાઈ કવાડીયા. ભણેલાં ચાર ચોપડી પરંતુ ગણેલા મોટું. પંચાયત મંત્રીઓ જોડે અમારે એક જ વિષયમાં ન બને તે તાલુકા વિકાસ અધિકારીઓની બદલીઓ. ૨૨૫ તાલુકા, તેમાં ૭૦-૮૦ ખાલી હોય. તેથી ચાર-છ મહિને કે વર્ષે વર્ષે ટીડીયો બદલાય તો પંચાયતી રાજ વહીવટમાં શો ભલીવાર પડે? વળી ઉંડાણના વિસ્તારોના તાલુકાઓ ખાલી રહે તો ત્યાંની વિકાસલક્ષી યોજનાના અમલીકરણમાં મોટી મુશ્કેલી ઉભી થાય. બીજું ગ્રામ વિકાસ ટીડીઓની બધી જગ્યાઓ ખાલી. GPSC દ્વારા સીધી ભરતીમાં મામલતદાર-ટીડીઓની સંખ્યાનો રેશિયો ગણી મર્યાદિત માંગણાપત્ર મોકલવાનું થાય કારણ કે તેથી આગળ ઉપર GAS બઢતી વખતે પ્રશ્નો ન થાય. પરિણામે એક સાથે ખાલી બધી જગ્યાઓનું ભરતીનું આયોજન ન થાય. વળી બઢતીની જગ્યાઓ લાયક ઉમેદવારો ઉપલબ્ધ ન થાય તો ખાલી રહે. સીધી ભરતીના ટીડીઓ મળે તે સામે નિવૃત્તિ વધુ હોય. જેને બઢતી મળે તે નિવૃત્તિ નજીક હોય એટલે બઢતી લે નહીં. જો ઉચ્ચતર પગાર ધોરણ મળતું હોય તો જાય પરંતુ ક્યાં તો રજાએ ઉતરે કે પછી મૂળ જિલ્લે પાછો આવે. ટીડીઓની ખાલી જગ્યાઓએ અમને કાયમ પરેશાન રાખ્યા. એવી બીજી જગ્યા તાલુકા પંચાયતના ઓવરસિયર અને જુનિયર એન્જિનિયરની. લાખો મકાનો બંધાય અને તેના હપ્તે હપ્તે મુલાકાત લેવાની અને પ્રમાણપત્રો આપવાના. જે તાલુકામાં જગ્યા ખાલી હોય ત્યાં બાજુના તાલુકાને ચાર્જ હોય ત્યાં વળી વધુ અગવડ પડે. પંચાયતી સીસ્ટમે તે કામ પાર કર્યું. ત્રીજી તકલીફ તાલુકે એકાઉન્ટ ઓફિસરોની. ગુજરાતનું પંચાયતી રાજ કેટલાક તાલુકાઓમાં અધિકારીઓની ખાલી જગ્યાઓને કારણે તેના દેખાવમાં ઉણું ઉતરે છે તેવું મને લાગતું. 

મારી પાસે ગુજરાત પંચાયત સેવા પસંદગી મંડળના ચેરમેનનો વધારાનો હવાલો આવ્યો. અગાઉ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસના પટાવાળાએ પેપર લીક કર્યું અને પરીક્ષા રદ થઈ તે બાબત પૂર્વ ભૂમિકામાં હતી. નાના સંવર્ગની ભરતીઓમાં ઉમેદવારો એક સાથે અનેક જિલ્લાઓમાં ફોર્મ ભરે અને જે જિલ્લો સારો લાગે તેમાં જોડાય. પરિણામે પરીક્ષા ખર્ચ વધે અને કર્મચારીઓનો ટર્નઓવર વધે. વળી રાજધાની આજુબાજુના વધુ શિક્ષિત જિલ્લાઓના ઉમેદવારો વધારે પાસ થાય પછી દૂરના જિલ્લાઓમાં હાજર થાય ખરા પરંતુ કોઈ પણ રીતે જિલ્લો ફેરફાર કરાવી અછતવાળા જિલ્લાઓને અછતમાં રાખે. અમે ભરતીઓને જિલ્લા કેન્દ્રિત કરી. ૭૫ માર્કસનું પેપર કોમન પ્રશ્નો અને ૨૫ માર્ક્સ જિલ્લા સ્પેસિફિક પ્રશ્નો રાખ્યા. આખા રાજ્યમાં દરેક જિલ્લાની પરીક્ષા એક જ દિવસે રાખી જેથી ઉમેદવારોને કોઈ એક જ જિલ્લામાં પરીક્ષા લખવાનો ચાન્સ રહે. પરિણામ એ આવ્યું કે અમને જિલ્લાના સ્થાનિક ઉમેદવારો વધુ મળ્યા અને ટર્નઓવર રેશિયો ઘટ્યો. મારી બનાવેલી સીસ્ટમ પર મારા પછી આવેલા ચેરમેને સરસ ચલાવ્યું. વિભાગમાંથી અમે જિલ્લા ફેરફારને પાંચ વર્ષનો નિયમ લગાવી નિયંત્રિત કર્યો. હવે પાછી ગુજરાત પંચાયત સેવા પસંદગી મંડળમાં રાજ્ય કેન્દ્રીયકૃત વ્યવસ્થા આવી ગઈ છે. 

રાજ્યના કૃષિ વિભાગ દ્વારા સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૩માં મહાત્મા મંદિર ગાંધીનગરમાં ૫૦૦૦ ખેડૂતોની વાયબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ એગ્રીકલ્ચરલ સમીટ આયોજિત કરવામાં આવી. તેમાં દેશના બધાં રાજ્યોના જિલ્લાઓમાંથી ખેડૂત પ્રતિનિધિ મંડળો આમંત્રિત કરાયા. કિસાન પંચાયતો થઈ. સમિટમાં દેશના જુદા જુદા જિલ્લાઓમાંથી આવેલા પ્રગતિશીલ ખેડૂતોને પસંદ કરી તેમને રોકડ પુરસ્કાર, શાલ અને સન્માન પત્ર આરી ગુજરાત સરકાર દ્વારા બહુમાન કરવામાં આવ્યું હતું. ડિસેમ્બર ૨૦૧૩માં Statue of Unity બનાવવા “લોખંડ એકત્રીકરણ અભિયાન”ની એધિકારીઓની ટીમની દોરવણી મને સોંપી ઉત્તરાખંડ મોકલવામાં આવ્યો. દરેક રાજ્યોમાં ડેલિગેશન ગયા. ગામડે ગામડેથી દરેક ઘરમાંથી એક એક ઓજાર કે લોખંડનો પદાર્થ એકત્રિત કરવાનું જેનો ઉપયોગ સ્ટેચ્યુ ઈમારત બનાવવા કરવાનો હતો. ગામડે ગામડે સમૂહ ભેગો થાય તેની સમક્ષ મુખ્યમંત્રીનો પત્ર વાંચન કરવાનો, ગામલોકોનો એક સમૂહ ફોટા લેવાનો જેને Statue of Unityના મ્યુઝિયમમાં મૂકવાનું વચન અપાયું હતું અને લોખંડના ઓજારો કે ટૂકડાઓ એકત્રિત કરી તેને ગુજરાત મોકલવાનું તે એક અભિયાન હતું. એકત્રિત લોખંડની ગુણવત્તાના પ્રશ્નને કારણે તેમાંથી કેટલું ખરેખર Statueમાં વપરાયુ હશે તેની ખબર નહીં પરંતુ તે અભિયાને ગુજરાત બ્રાન્ડ અને સરદાર પટેલને આજની પેઢીની ગ્રામ્ય પ્રજા સમક્ષ અસરકારક રીતે રજૂ કરેલ હતા. અમારો કાર્યક્રમ ખૂબ સફળ રહ્યો. દેહરાદૂનના એક હોલમાં જાહેર કાર્યક્રમ કરવામાં આવ્યો હતો અને એકતા દોડ પણ યોજાઈ હતી. તે વખતે ઉત્તરાખંડમાં “ચાય પર ચર્ચા” જોરમાં આવી ગઈ અને તે ચા ૨૦૧૪ની ચૂંટણીનું મુખ્ય આકર્ષણ બની.

૨૦૧૪માં અમારે મસૂરી Phase-5 તાલીમમાં જવાનું થયું. ત્યાંથી અમેરિકા ન્યૂયોર્ક અને વોશિંગ્ટન ડીસીમાં તાલીમ કાર્યક્રમો થયા. હાલના વિદેશમંત્રી ત્યારે અમેરિકામાં ભારતીય રાજદૂત. તેમને સાંભળવાનો અને ચર્ચા સંવાદ કરવાનો મોકો મળ્યો. 

૨૬ મે ૨૦૧૪ના રોજ મોદી સાહેબે ભારતના વડાપ્રધાન તરીકે શપથ લીધા. તે પહેલાં નવા મુખ્યમંત્રી તરીકે શ્રીમતી આનંદીબહેન પટેલની વરણી કરી સચિવાલય કેમ્પસમાં તેમની વિદાય અને નવા મુખ્યમંત્રી વેલકમની એક જાહેર મીટિંગ થયેલી. મોદી સાહેબે કહેલું કે ગુજરાતને તેઓ એક વધુ ભણેલા ગોલ્ડ મેડાલીસ્ટ મુખ્યમંત્રી આપીને જાય છે. બહેનશ્રીએ તેમના શબ્દો સાચા ઠેરવ્યા. એક સફળ અને સવાયા મુખ્યમંત્રી તરીકે તેમણે કાર્યારંભ કર્યો. 

નવા મુખ્યમંત્રી બહેનશ્રી મારા અગાઉ મહેસૂલ મંત્રી હતા ત્યારે આપત્તિ વ્યવસ્થાપનની મારી કામગીરીથી સારી રીતે માહિતગાર હતા. પંચાયતની મારી સારી કામગીરીએ મારી શાખમાં વધારો કર્યો. ભૂતકાળમાં અમારી લેઈસ્ટર મુલાકાતમાં હું કારણ વિના દંડાયો હતો તેની તેમને ખબર તેથી તેમણે મને પંચાયતનો લગભગ ત્રણ વર્ષ જેટલો સમયગાળો પૂરો થવાનો નજીકમાં હોઈ મે ૨૦૧૫માં મને અગ્ર સચિવ વન અને પર્યાવરણ વિભાગની એક નવી તક આપી. હવે સુધારા ઝુંબેશમાં વન અને પર્યાવરણને વારો પડવાનો હતો. 

૯ ઓક્ટોબર ૨૦૨૫